Schotten Totten is een kort en bedrieglijk eenvoudig kaartspel voor twee spelers. Het wordt dikwijls in één adem genoemd met Lost Cities of Jaipur, maar was altijd mijn favoriet uit het rijtje. Ik was dan ook erg benieuwd naar de opvolger, weinig geïnspireerd Schotten Totten 2 getiteld.
In Schotten Totten strijden twee spelers om de macht over 9 grensstenen. Om beurt speel je een kaart aan jouw kant van één van de grensstenen. De gespeelde kaarten vormen formaties zoals in Poker of Gin Rummmy: opeenvolgende kaarten van één kleur zijn sterker dan kaarten met dezelfde waarde uit verschillende kleuren, die sterker zijn dan niet opeenvolgende kaarten van gelijke kleur, enz. Je claimt een grenssteen zodra jouw formatie van 3 kaarten sterker is dan die van de tegenstander, of wanneer je kan aantonen dat de onafgewerkte formatie van je tegenstander de jouwe nooit kan evenaren of overtreffen. In de laatste uitgave van het spel kunnen tactische kaarten een joker vormen, ervoor zorgen dat een gespeelde kaart verdwijnt of zelfs van kant verwisselt, of bepaalde formaties uitbreiden of ongeldig maken. Wie 5 grensstenen (of 3 naast elkaar liggende stenen) kan claimen, wint het spel.
Enkele kleine twists maken dit spel voor mij de perfecte puzzel met het juiste evenwicht tussen strategie, tactische beslissingen en geluk. De meest vernuftige spelregel is het feit dat je een formatie kan claimen zodra je op basis van de al gespeelde kaarten kan aantonen dat de tegenstander je formatie niet meer kan overtreffen. Als je op die manier een grenssteen kan claimen, mag je tegenstander daar niet verder bouwen wat – zeker naar het einde van het spel – een grote handicap kan zijn. Alleen heb je die ene kaart die aantoont dat je tegenstander je niet meer voorbij kan dikwijls op je hand zitten, en nog niet in het spel, wat tot verscheurende keuzes leidt. Als je de kaart nu speelt, gebruik je die waarschijnlijk niet optimaal en verzwak je een andere eigen formatie. Maar zolang je de kaart niet speelt, kan de tegenspeler extra kaarten aan de de ongeclaimde grenssteen leggen én de niet gespeelde kaart blijft beurt na beurt onbruikbaar in je hand zitten. Als je zo twee of drie kaarten op handen begint te krijgen en ook nog één of twee tactiek-kaarten hebt zitten die je op dat moment niet wil of kan gebruiken, blijven er nog weinig bruikbare kaarten in je hand over…
Die tactische kaarten zijn erg krachtig, maar deze krachten worden ook slim begrensd: je kan namelijk steeds slechts één tactische kaart méér in het spel hebben dan je tegenstander. Zodra je één tactische kaart gespeeld hebt, kan je dus pas opnieuw zo’n kaart spelen als je tegenstander er ook eentje gebruikte. Doet die dat niet, dan blijf je opnieuw de rest van het spel met één of meerdere tactische kaarten op hand, waarmee je niets kan doen.
De dubbele manier om te overwinnen voegt nog een extra laag toe aan de tactische overwegingen die je elke beurt moet nemen. Een grenssteen verliezen midden in de rij is een groter risico omdat de tegenstander kans maakt om 3 aangrenzende stenen te claimen en zo de overwinning te behalen. De grensstenen aan de uiteinden van de rij lijken daarom minder belangrijk, maar hoe langer het spel duurt, hoe groter de kans dat alle 9 grensstenen mee zullen bepalen wie 5 stenen kan claimen, en dan speelt elke steen mee. In veel spellen voor twee spelers wil je de overhand hebben en je tegenstander zo verplichten in de richting die jij uit wil, maar in Schotten Totten is het net omgekeerd: je wil doorgaans dat je tegenstander het initiatief neemt, zodat jij kan reageren in plaats van zelf als eerste kleur te moeten bekennen.
Schotten Totten 2 bewaart het basismechanisme van strijdende formaties, maar verplaatst de actie van het claimen naar grensstenen naar het veroveren van de muren in een belegerde burcht. Eén speler is de aanvaller die de burcht probeert in te dringen, de tweede speler is de verdediger die de wallen beschermt. De aanvaller kan ervoor kiezen om een hopeloze aanval af te blazen door de al gespeelde kaarten te verwijderen en een nieuwe formatie te starten. De verdediger heeft drie ketels met kokende olie achter de hand. Elk van deze ketels kan één keer de dichtstbijzijnde kaart van de aanvaller in een formatie uit het spel halen. De aanvaller overwint als op vier plaatsen een bres in de kasteelmuur geslagen wordt of als één deel van de muur een tweede keer veroverd kan worden. Als de laatste kaart uit de trekstapel getrokken is, heeft de aanvaller nog één kans om te overwinnen, als dat niet lukt, heeft de verdediger het gehaald.
De standees voor aanvaller en verdediger, de houten olieketels en muren in dik karton: het ziet er allemaal mooi uit, maar ergens vind ik het altijd jammer als een zuiver kaartspel toch bepaalde elementen omzet in fiches, cardboard of grotere kaarten. Het oogt allemaal wat mooier, maar mij spreekt het nog altijd meer aan als zo’n boeiend spel verborgen zit in een eenvoudige stapel kaarten. De vrolijke, cartooneske vormgeving kan niet verbergen dat Schotten Totten in se een erg abstract kaartspel is, al voelt deze tweede versie toch iets thematischer aan. Als aanvaller moet je kiezen: een brede aanval op verschillende plaatsen van de burcht, of de troepen concentreren op die ene plaats waar je al een bres in de wal hebt kunnen slaan. De verdediger heeft slechts één hoop: de aanvallen lang genoeg kunnen afweren tot de troepen van de aanvaller uitgeput zijn.
Schotten Totten 2 blijft een heel eenvoudig spel, maar de elegantie uit het origineel is toch wat verloren gegaan. De eerste versie zou ik omschrijven als “Alea iacta est: het kaartspel”: elke gespeelde kaart voelt als een belangrijke beslissing waarvan je de gevolgen nog niet helemaal kan inschatten. Doordat je je in deze versie als aanvaller kan terugtrekken, verdwijnt dit gevoel van ‘op hoop van zege’ dat een groot deel van de charme van het origineel uitmaakte. Ook als verdediger voelt het allemaal wat minder spannend. Doordat je zelf geen winnende formaties kan claimen, beperkt het spel zich tot het blokkeren van je tegenstander: met goede kaarten als je die hebt, met het gebruiken van je kokende olie in geval van nood. Thematisch klopt het wel, maar qua gameplay is het toch iets minder boeiend dan de rol van aanvaller. De wijzigende formaties (soms moet je slechts 2 of juist 4 kaarten spelen, soms zijn bepaalde formaties niet geldig, of zijn er extra voorwaarden) hebben geen meerwaarde.
Het spel eindigt met een overwinning voor de verdediger nadat de laatste kaart getrokken is en de aanvaller nog één kaart uitspeelt. De verdediger zal er natuurlijk anders over denken, maar als aanvaller voelt dit alsof je de aanval te snel, met nog verschillende troepen in je hand, moet afbreken. Opnieuw neemt dit een deel weg van de spanning uit de eerste Schotten Totten. Het was daar niet ongebruikelijk dat de overwinning pas viel terwijl beide spelers hun resterende kaarten noodgedwongen dumpen in rijtjes waar je gedroomde formatie niet meer afgewerkt kon worden.
De belegering van het kasteel is een originele en thematisch goed gekozen nieuwe aanpak van het basisspel, maar een sequel is zelden zo goed als het origineel, en Schotten Totten 2 is geen uitzondering op deze regel.
